1. ÜNİTE: HABER TOPLAMA

HABER TOPLAMA TEKNİKLERİ

1. ÜNİTE: HABER TOPLAMA

Haber Nedir?

Haber, bilme ve haberdar olma çabalarının ortaya çıkardığı kitle iletişim araçlarının temel malzemesidir.

Haberin tanımını yapmak yerine Pulitzer; "bir gazete abartmadan ama değerini de düşürmeden, okurun haberin doğruluğuna olan inancını, gazetenin güvenilirliğini zayıflatmadan orjinal değerlerinden farklı, dramatik, romantik, heyecan verici, biricik, çekici, komik, konuşulmaya değer olanı ve merak uyandıranı araştırmalı" diyerek haberin tanımında çok hangi konuların haber olabileceğini belirlemeye çalışmıştır.

Haberi tanımlama çabaları 5 nokta üzerinde uzlaşmıştır:

- Haber genellikle bir olaya, fikre, soruna dayanır.

- Olaylar, fikirler, sorunlar haber yapılmak için özetlenir. Önemli nokta haberi yapanın olayı, fikri ya da sorunu esas çerçevesi içinde kurgulamasıdır.

- Olgular arasında bağlantı kurarken, haber ile gerçek arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi gereklidir.

- Haber şimdidir. Şimdiki zamandan geçmişe bakar ama yüzü geleceğe dönüktür.

- İnsandan insana aktarılması, iletilmesi gerekir. Haberi yaparken olay ve sorunları aslına sadık kalarak özetlemek ve kurgulamak gerekir.

Her olay haber değildir. Her haber de bir olay değildir.

Haberin özellikleri:

Güncel olmalıdır.

Yeni olmuş ya da tekrarlanan olaylar hakkındadır.

Haber sistematik değildir. Yorumlamak haberin başlıca görevi değildir.

Haber dayanaksızdır.

Haber olarak bilinen olaylar gerçek önemlerinden daha önemli olarak garip türden olmalıdır. Olay vuku bulmadan verilebilir.

Haber kuruluşları işlerini kamu görevi olarak görmelidirler. Haberler insanların günlük yaşamlarını sürdürmelerini ve bir demokraside üretken vatandaşlar olmalarını sağlayacak bilgilerden oluşmalıdır.

Çoğunlukla hesapta olmayan olaylar büyük haber öyküsü olurlar. Haberin kapsamı yakınlığına ve olayda yer alan insana bağlı olarak değişir.

Haberin ticari potansiyelinin keşfi büyük sermayenin medyaya akmasına neden olmuştur.

Haberin Öğeleri: 5N 1K

Ne; bir haberi yazarken "ne" sorusu sorulmalıdır.

Nerede; olay nerede yaşanmıştır?

Ne zaman; olayın zamanı nedir?

Nasıl; olay nasıl meydana gelmiştir?

Neden; olayın nedenleri nelerdir?

Kim; olayı kim ya da kimler yaratmıştır?

Haber metinleri, haber girişi ve haber gövdesi olarak iki kısma ayrılır. Giriş cümlesinde 5N 1K öğelerine, gövdede geriye kalan ayrıntılara yer verilir. Haberler ilişkili kişilere ilişkin soru işareti de kalmamalıdır. Haberin kaynağı da önemlidir. Kaynak gizli ise, "yetkililerden alınan bilgiler" türünde ifadeler kullanılabilir. Haber metni, kesin, canlı, etken, konuya yönelik, orjinal, açık, doğru ve özlü bir ifade biçiminde olmalıdır. Çoğunlukla di'li geçmiş zaman, gerektiğinde geniş zaman ya da şimdiki zaman kullanılır.

Haber Türleri:

Zamanla gelişen uzmanlaşmaya bağlı olarak gelişen haber türleri:

- Siyaset haberleri: Uluslararası ilişkileri, ülke yönetimini, bu bağlamda toplumu ilgilendiren her türlü durum ve faaliyeti haber olarak alıp işler.

- Polis- Adliye haberleri: Haber kuruluşlarında kurumsallaşmış birimlerdendir.basit ve karmaşık olabilen, ölüm, hastalık, yangın, kaza, cinayet, mahkeme vb. haberler polis ve adliye haberleri içinde yer alır.

- Ekonomi haberleri: Küreselleşme sonucu, iş yaşamı, endüstri, borsa, finansal piyasalar toplumu ilgilendiren enformasyonların kaynağı olmuştur.

- Sağlık haberleri: Toplumsal ya da kişisel sağlıkla ilgili konuların basın- yayın ortamında sunulmasıdır.

- Eğitim haberleri: Karmaşık haberler kavramı içinde incelenir. Toplumu net olarak bilgilendirmek önemlidir.

- Magazin haberleri: Yaygın biçimde toplumda ilgi gören ancak toplum yaşamını doğrudan ilgilendirmeyen haberlerdir.

- Bilim ve teknoloji haberleri:

- Kültür - sanat haberleri:

Ayrıca haberler: Konularına göre (Bilişim, spor, kültür) Formatlarına göre (Televizyon, radyo, dergi), özel ve rutin haberler olarak da sınıflandırılmıştır.

Haber Toplama Yöntemleri:

Gazeteciler her yerden haber bulabilir. Ancak genelde kullanılan üç kaynak: Afet, kazalar gibi doğal olarak meydana gelen olaylar, toplantı ve konferans gibi planlanmış olaylar, muhabirlerin girişimleridir.

Gözlem: İyi muhabirler olay yerinde bütün duyularını kullanır. Önemli haberler çoğu kez yerinden toplanır. Gazetecinin anlama yeteneğini çok iyi kullanabilmesi için çok iyi gözlem yapması önemlidir.

Görüşme ve röportaj: Yalnız haberle tatmin edilmeyen durumlarda merak ve ilgi çekici konuları yerinde yapılacak inceleme ile önceden hazırlıklı olarak tanıtan, okurun haber, görgü, kültür gereksinimini gidermeye yönelik yazı türü röportajdır. Muhabir tanık olmadığı olayları ikinci el kaynaklardan öğrenir. Haberi etkileyici hale getirmek için konunun uzmanlarına ulaşarak da görüşebilirler.

Araştırma ve arşivcilik: Muhabirler haber peşinde koşmanın dışında ikinci el haber kaynaklarından (rapor, belge, ilan, reklam, dosya vb.) yararlanarak haber toplarlar. Araştırma haber araştırmacı gazeteciliğin ürünü olarak özel çalışmayı gerektirir. Klasik ve modern arşivler vardır. Arşivin gazetecilikte önemli işlevi, güncel olayların değişik yönlerine ışık tutacak malzemeyi sağlamasıdır. Habercinin en önemli yardımcısı arşivdir.

İstihbarat: Bilgi toplama, haber almadır. Haber verenler aracılığıyla gerçekleşir. İstihbaratı en kısa sürede tamamlamak da önemlidir. İstihbarat bilinenden yola çıkarak bilinmeyenlerin bilinir hale getirilme çabasıdır.

Haber Kaynakları:

Oluşturulan haberlerde kaynağın belirlenmesi, hem alınan bilginin kimden, nereden alındığını hem de güvenilirliğini gösterir. Muhabir haberini kaynaktan aldığı bilgiler doğrultusunda yapar.

Birinci el haber kaynakları: Muhabirin olaya bizzat tanıklığı, olayın içinde yer alan kişilere dayanması, kaynağa telefonla ulaşması, röportajlar

İkinci el haber kaynakları: Birincil kaynaklardan elde edilen bilgileri teyit etmede kullanılır.

Sınıflandırma:

- Mesajdaki konumu açısından: Açık kaynak, Gizli maskeli kaynak, Belirsiz kaynak

- Bilgi/ veriye tanıklık açısından: Birinci el, ikinci el

- Niteliğine göre : Gerçek kişiler, Sanal kişiler, Kamu tüzel kişiler, Özel tüzel kişiler

-Mesajın üretildiği yer açısından:

- Mesajın üretilme biçimi açısından: Yazılı kaynaklar, Görsel kaynaklar, Görsel- işitsel kaynaklar, Elektronik kaynaklar

- Uzmanlık alanı açısından:

- Haberin yapısı bakımından: Resmi kaynaklar, Özel kaynaklar, Haber ajansları, Diğer haber organları

- Haber türlerine göre: Emniyet, Adliye, Ekonomi, Finans, Spor çevreleri

Muhabir- Kaynak İlişkisi:

Gieber ve Johnson'a göre bu ilişki üç farklı şekildedir;

- Kaynak ve muhabir arasındaki ilişki mesafelidir.

- Taraflar arasında işbirliği vardır. İlişki biraz daha yakındır.

- Taraflardan biri hakimiyeti ele geçirmiştir. İlişki düzeyi asimilasyona uğrayarak devam etmektedir.

İlişkilerde mesafe kadar, haber kaynağını tanıma ve güven de önemlidir.

Kaynak muhabir ilişkileri modeli: 3 iletişim modeli belirlenmiştir. Birinci modelde; kaynak ve muhabir arasında doğal bir mesafe vardır. İkisi de bağımsızdır. Klasik özgür basın durumudur. İkinci modelde; anlam ve ilgi çevreleri örtüştüğünden işbirliği söz konusudur. Üçüncü modelde; muhabir kaynağın etkisi altındadır, asimile olmuştur. Muhabir medya kuruluşunun elemanı gibi değil, kaynağın medya kuruluşundaki temsilcisi gibi çalışmaktadır. Totaliter yapılardaki ilişkiler bu şekildedir.

Kaynak: Anadolu Üniversitesi Yayınları